ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΓΗΣ

Α.- ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΟΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΟΙΚΙΣΜΟΥ

Ο οικισμός της παλαιάς κοινότητας και σήμερα Δ.Δ. Ανατολής, υπάγεται πολεοδομικά στις περιπτώσεις των υφισταμένων προ του έτους 1923 οικισμών. Για αυτούς ισχύει ιδιαίτερο πολεοδομικό καθεστώς, δεδομένου ότι οι αρχές και οι κανόνες που ίσχυσαν μετά το 1923, με την πρώτη πολεοδομική νομοθεσία περί σχεδίων πόλεων και κωμών, δεν ήταν δυνατό να είχαν προβλεφθεί μέχρι τότε, τυχόν δε προσαρμογή τους στα νέα δεδομένα θα δημιουργούσε πλείστα όσα προβλήματα στους οικιστές. Ωστόσο αυτό δεν σήμαινε τότε, πολύ περισσότερο δεν ισχύει σήμερα, ότι οι οικισμοί αυτοί αφήνονταν στο έλεος της τύχης τους. Να μπορεί δηλαδή ο κάθε ιδιοκτήτης ενός τμήματος γης να κτίζει όπου θέλει, όσο θέλει και ο, τι θέλει. Κάτι τέτοιο θα οδηγούσε σε πλήρη υποβάθμιση του περιβάλλοντος και των όρων ζωής, κάτι που ήθελε να θεραπεύσει ο νομοθέτης εκείνης της εποχής. Πολύ περισσότερο δε σήμερα, που υπό το πνεύμα του νέου Συντάγματος, η προστασία του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος, αναγνωρίζεται και προασπίζεται ως πρωταρχική ανάγκη και προϋπόθεση για βιώσιμες συνθήκες ζωής του ανθρώπου. Η αντιδιαστολή, αλλά και η συνταύτιση που επιχείρησε ο νομοθέτης του 1923, ανάμεσα στα εγκεκριμένα ρυμοτομικά σχέδια πόλεων και κωμών και στα «εντός ορίων οικισμών υφισταμένων προ του έτους 1923», σχετικά με το πολεοδομικό καθεστώς που θα ίσχυε εφεξής, ασφαλώς δεν καθιέρωνε κάποιο ειδικό καθεστώς αυθαιρεσίας για την κατηγορία αυτή των οικισμών. Απλά, επειδή η εφαρμογή των πολεοδομικών εργαλείων για την μελέτη και έγκριση νέων ρυμοτομικών σχεδίων αυτών των οικισμών και δύσκολη θα ήταν σε πολλές και απομακρυσμένες περιοχές, αλλά και πολυδάπανη για πολλούς κυρίους ακινήτων, πλέον των άλλων κοινωνικών αναταράξεων που θα δημιουργούσε, σοφά από μια πλευρά κρίθηκε, ότι θα έπρεπε οι οικισμοί αυτοί να μείνουν από πολεοδομικής πλευράς ως είχαν τότε, θεωρώντας εγκεκριμένη τη διαμορφωθείσα τότε κατάσταση, τόσο των κοινόχρηστων χώρων (οδών, μονοπατιών, πλατιών, κ.λπ.), όσο και των δομημένων και μη δομήσιμων επιφανειών. Με τη ρύθμιση βέβαια αυτή, μόνο λύση δεν δόθηκε στα πολεοδομικά προβλήματα της υπαίθρου και ιδιαίτερα των περιοχών εκείνων, που λόγω της γεωμορφολογίας τους, αλλά και της πληθώρας των προβλημάτων των κατοίκων τους, μόνον αυτό δεν μπορούσε να τους απασχολήσει. Εξάλλου και ο κρατικός μηχανισμός, όντας σε μεγάλο βαθμό αδύναμος να αναλάβει ένα τόσο μεγάλο έργο, ουδέποτε έστερξε να κάνει αποτυπώσεις, μελέτες και προτάσεις για την έκδοση των νομίμων διοικητικών πράξεων για εγκρίσεις σχεδίων, καθορισμό όρων και περιορισμών δόμησης, χρήσεις γης κ.λπ. Έτσι τα πάντα εξακολούθησαν να κυλούν όπως πριν, ο καθένας να θεωρεί νόμιμο ότι αυτός θεωρούσε νόμιμο και όσες φορές ζητούσε κάποιος τη συνδρομή της πολεοδομίας για έκδοση άδειας δόμησης, αυτή να ενεργεί εκτός νομοθετικού πλαισίου.

Η Ανατολή αποτελεί ένα τέτοιο τυπικό παράδειγμα στα χιλιάδες άλλα.

Δεν υπάρχει εγκεκριμένο πολεοδομικό σχέδιο, είναι ασαφή τα όρια του οικισμού με το δάσος, υπάρχει πλήρης αυθαιρεσία στη δόμηση, λόγω έλλειψης σχετικών όρων και περιορισμών δόμησης, είναι ανύπαρκτος κάθε κρατικός έλεγχος (πολεοδομία, κ.λπ).

Το πρόβλημα αυτό σώρευσε με το χρόνο και άλλα φαινόμενα:

- Ανυπαρξία δικτύου ελεύθερων - κοινοχρήστων χώρων εντός οικισμού.

- Ελλείψεις σε κοινωφελή έργα.

- Οι μικτές χρήσεις (κατοικία – γεωργική γη – δάσος), μονοσήμαντα μετατρέπονται σε «οικόπεδα», με ό τι αυτό μπορεί να συνεπάγεται.

- Συνεχίζεται η κατάτμηση των ιδιοκτησιών.

- Καταπατούνται πολλοί κοινόχρηστοι χώροι..

- Καταπατούνται και οικοδομούνται ρέματα.

- Υπάρχει πλήρης αυτοσχεδιασμός και αυθαιρεσία στη δόμηση.

- Επέκταση χωρίς όρια του οικισμού.

- Διαρκής υποβάθμιση οικιστικού περιβάλλοντος.

Οι ελλοχεύοντες κίνδυνοι στο άμεσο μέλλον είναι μεγάλοι. Και γίνονται ακόμα πιο ανησυχητικοί, από τη στιγμή που κανείς δεν προβληματίζεται για την κατάσταση που επικρατεί, αλλά κοιτά το ατομικό του συμφέρον.

B- ΔΑΣΙΚΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ

Γενικά.

Τα δάση αποτελούν πράγματα εκτός συναλλαγής και τελούν υπό καθεστώς ιδιαίτερης Συνταγματικής προστασίας. Το δάσος που περιβάλλει την Ανατολή, όπως και τα περισσότερα δάση της χώρας, πλην εκείνα για τα οποία έχουν αναγνωριστεί τίτλοι ιδιοκτησίας από το κράτος με το νόμο του 1833 (είχαν παραχωρηθεί με τίτλο ιδιοκτησίας προ του 1828), έχουν περιέλθει στο Ελληνικό Δημόσιο πολεμικώ δικαίω («είναι γνήσια εξουσία δημοσίου χαρακτήρος αποκτηθείσα με το δικαίωμα του πολέμου και της νίκης των ελληνικών όπλων επί του πρώην ιδιοκτήτη της, του Οθωμανού Σουλτάνου» Μιχαήλ Δεκλερής, 24.2.2003). Ιδιαίτερα δικαιώματα κυριότητας επί δασών και δασικών εκτάσεων γενικότερα επομένως καταρχήν δεν υπάρχουν, εκτός αν το ίδιο το κράτος κατά το παρελθόν (πριν από το 1975) είχε παραχωρήσει δικαιώματα κυριότητας ή χρήσης δασών ή δασικών εκτάσεων σε τρίτους, φυσικά ή νομικά πρόσωπα. Και αυτές μάλιστα οι παραχωρήσεις δικαιωμάτων κρίνονται από άποψης νομιμότητας και υπό το καθεστώς των προηγούμενων Συνταγμάτων (Δεν μπορεί, λοιπόν, να γίνεται επίκληση τέτοιων δικαιωμάτων σήμερα. Ιδιωτικό δικαίωμα κυριότητος μπορεί να επικαλούνται μόνον εκείνοι που αποδεικνύουν την πηγή του δικαιώματός των στην Ειδική Πράξη του Σουλτάνου (Χοτζέτι) ή άλλων ισοδυνάμων οθωμανικών τίτλων. Τέτοιες, όμως, περιπτώσεις είναι πολύ λίγες. Είναι δε βαρεία προσβολή της εθνικής κυριαρχίας η αναγνώριση ιδιωτικών δικαιωμάτων επί της δημοσίας κτήσεως με νόμο, αμέσως ή εμμέσως, μέσω θεσμών που προσιδιάζουν στα ιδιωτικά δικαιώματα όπως είναι η χρησικτησία. Μ.Δεκλερής, 24.2.2003).

Για τα δάση ωστόσο προέκυψαν κατά το παρελθόν και εξακολουθούν να υφίστανται πολλά ερωτήματα και αμφισβητήσεις, νομικού και πραγματικού περιεχομένου, αφού το κράτος διαχρονικά δεν μερίμνησε για την προστασία του από διαφόρους είδους καταπατητές του. Για παράδειγμα ουδέποτε το κράτος κατάρτισε επίσημους (οριστικούς) χάρτες και δασολόγιο, που να οροθετεί τα δάση απέναντι στις άλλες ιδιοκτησίες. Κατά καιρούς ακολούθησε διαφορετικές ερμηνείες (βλέπε παρερμηνείες) για την έννοια του δάσους, με αποτέλεσμα πάντα να ελαττώνεται η έκταση του δάσους και να αυξάνει αντίστοιχα η ιδιωτική κτήση.

Στο ζήτημα, ποιες περιοχές είναι δάσος και ποιες όχι, ακολούθησε και ακολουθεί τη μέθοδο της αεροφωτογραφίας-φωτοερμηνείας για το χαρακτηρισμό – αποχαρακτηρισμό των δασών από τις δασικές υπηρεσίες, που δυστυχώς μόνον τα δάση δεν έχει προστατέψει, αφού εκτός των άλλων (διάτρητες και διαβλητές διαδικασίες) τελευταία, επιχειρείται και πάλι η μετάθεση του κρίσιμου χρονικού σημείου αεροφωτογράφησης (1945), από την οποία εξαρτάται ο χαρακτηρισμός του δάσους. Έτσι επιχειρείται ο αποχαρακτηρισμός δασών και δασικών εκτάσεων που απώλεσαν το δασικό χαρακτήρα τους έως την έναρξη ισχύος του Συντάγματος του 1975 (11.06.1975). Η μετάθεση της ημερομηνίας «ορόσημο», από το έτος 1945 (που υπάρχει και «αποδεικτικό τεχνικό υλικό», δηλαδή οι αεροφωτογραφίες του 1945) στο έτος 1975, με το πρόσχημα της αρχής της εφαρμογής του Συντάγματος, είναι σαφές ότι αφενός αφαιρεί σημαντικές εκτάσεις από την προστασία των δασών και αφετέρου θα δημιουργήσει πλείστα όσα προβλήματα στην απόδειξη του χαρακτηρισμού των εκτάσεων αυτών. Αν συνυπολογισθεί δε ότι δεν ισχύει πλέον το τεκμήριο κυριότητας του Δημοσίου, οι δασικές εκτάσεις περνούν στην ιδιοκτησία μικρών και μεγάλων ιδιωτικών συμφερόντων για οικοπεδοποίηση.

• Χαρακτήρας και μορφή του δάσους. Η δασική νομοθεσία κάνει διάκριση μεταξύ χαρακτήρα και μορφής του δάσους. Χαρακτήρας είναι η νομική κατάσταση και υπόσταση ανεξάρτητα πια μορφή είχε ή έχει μια περιοχή και μορφή είναι η σε κάποιο χρονικό σημείο πραγματική κατάσταση μιας περιοχής, με τις έννοιες που δίνει ο νόμος για το δάσος ή τις δασικές εκτάσεις.
• Σύγκρουση πολεοδομικής και δασικής νομοθεσίας

Το Προεδρικό Διάταγμα της 24/4/85, το οποίο ορίζει επακριβώς τη σχετική διαδικασία, μεταξύ άλλων, ορίζει ότι «δάση, δασικές εκτάσεις και αναδασωτέες περιοχές, δεν περιλαμβάνονται εντός των ορίων του οικισμού».

Γενικά, η μεν πολεοδομική νομοθεσία καθορίζει τον τρόπο και τη διαδικασία οριοθέτησης των οικισμών έναντι των δασών και των δασικών εκτάσεων εν γένει, η δε δασική νομοθεσία καθορίζει τη διαδικασία οροθέτησης των δασών και των δασικών εκτάσεων έναντι των οικισμών. Οι δύο νομοθεσίες αυτές, εκπορευόμενες από διαφορετικά Υπουργεία και αποκεντρωμένους φορείς και διαπνεόμενες από διαμετρικά αντίθετες λογικές αλλά και συμφέροντα, συγκρούονται και αλληλοαναιρούνται, με δεδομένο ότι δεν υπάρχει η βασική κατευθυντήρια λογική του εθνικού χωροταξικού σχεδίου χρήσεων γης και τα εργαλεία του, το κτηματολόγιο και το δασολόγιο.

Γ. Η περίπτωση της Ανατολής.

Η Ανατολή αποτελεί ένα ακόμα τυπικό παράδειγμα ορεινού οικισμού υφιστάμενου προ του 1923, η οποία δεν έχει καθορισμένα όρια, ούτε του οικισμού, αλλά ούτε και των ορίων του οικισμού με το δάσος, που την περιβάλλει. Η έλλειψη κανονιστικού διοικητικού πλαισίου (απόφαση νομάρχη), που να καθορίζει τα όρια του οικισμού, τους όρους και περιορισμούς δόμησης, την αρτιότητα των οικοπέδων, το πλάτος των δρόμων κ.λπ, για τα κτίρια μετά το 1923, σημαίνει ότι δεν υπάρχει νομική εξουσιοδότηση για τη νόμιμη έκδοση οικοδομικών αδειών. Κάθε δε πράξη της πολεοδομίας (έκδοση οικοδομικής άδειας) θεωρείται ότι βρίσκεται σε ευθεία αντίθεση με το Σύνταγμα και υπόκειται στον ακυρωτικό έλεγχο του ΣτΕ, πλέον των αξιώσεων αποζημίωσης που μπορεί να εγείρει κάθε θιγόμενος για ζημιογόνες πράξεις των οργάνων του Δημοσίου.

Η θέση της Ανατολής στο ευαίσθητο οικοσύστημα των Βαρδουσίων, με τη μεγάλη οικολογική σημασία του (άμεση συνάφεια με τον Εθνικό Δρυμό της Οίτης, σπάνια χλωρίδα, αγριοπανίδα, κ.λπ), η οριστική εγκατάλειψη και μετατροπή πολλών αγροτικών εκτάσεων σε δάσος αμέσως μετά τον πόλεμο, η εγκατάλειψη της κτηνοτροφίας, η μετοίκηση του πληθυσμού στα αστικά ημιαστικά κέντρα, η μετατροπή της σε θέρετρο για θερινές ορεινές διακοπές, της έχουν προσδώσει πλέον άλλο χαρακτήρα. Από αγροτικός - κτηνοτροφικός οικισμός, έχει μετατραπεί σε τόπο θερινής διαμονής και φιλοξενίας μερικών δεκάδων ανθρώπων, κυρίως μεγάλης ηλικίας.

Οι πρόσφατες συζητήσεις για την αναθεώρηση του άρθρου 24 του Συντάγματος, κάποιες προσθήκες στη νομοθεσία για την κατάρτιση του Εθνικού κτηματολογίου (δικαιώματα από την κατοχή δημόσιων εκτάσεων και δασών προ του 1985), η υποχωρητική στάση των κυβερνήσεων σε διάφορα συμφέροντα, και όχι κατ’ ανάγκη πάντα «στα μεγάλα συμφέροντα», οι εξαγγελίες για επεκτάσεις των σχεδίων πόλεων και για νομιμοποιήσεις καταπατημένων εκτάσεων του δημοσίου, το δήθεν δίκαιο των αιτημάτων των κάθε είδους ποικιλώνυμων συνεταιρισμών, οι σκόπιμες ασάφειες της δασικής και πολεοδομικής νομοθεσίας, παρά τις αντιδράσεις των πολλών πολιτικών και κοινωνικών φορέων και ανώτατων δικαστικών λειτουργών, η παροχή αναπτυξιακών κινήτρων για κάποιες νέες καλλιέργειες και η σταδιακή μείωση των κοινοτικών επιδοτήσεων για κλασσικές αγροτικές καλλιέργειες κ.λπ., έχουν εξάψει τη φαντασία και το ενδιαφέρον αρκετών, που αναζητούν «τρόπους» και μεθόδους για μεγέθυνση της «ιδιοκτησίας τους» σε βάρος του δασικού περιβάλλοντος.

Η Ανατολή έχει περισσότερους του ενός λόγους να βάζει σε τέτοιες σκέψεις κάποιους (από τη στιγμή μάλιστα που αυτή θα γίνει σε λίγη προσπελάσιμη, με την κατασκευή του νέου δρόμου), όπως:

α. ανυπαρξία κρατικής εποπτείας και ελέγχου,

β. μεγάλες δασωθείσες γεωργικές εκτάσεις, χωρίς να μπορούν να προσδιοριστούν,

γ. μεγάλα βοσκοτόπια και χορτολίβαδα,

δ. πλήρη έλλειψη και ασάφεια ορίων οικισμού και δάσους,

ε. «τίτλους» άτυπων δωρεών ή μεταβιβάσεων σε δασικές εκτάσεις,

στ. συνεχόμενα τμήματα γεωργικών και δασικών εκτάσεων, κ.ά.

Η ίδια κατάσταση επικρατεί και σε όλα τα διπλανά χωριά. Πουθενά δεν υπάρχει σχέδιο, όρια, δασικός χάρτης, εποπτεία και έλεγχος. Τα πάντα είναι στον αέρα και στις διαθέσεις των επιτηδείων. Όποιος θέλει φράζει μια έκταση που δεν αμφισβητούν άλλοι και την κάνει δική του. De jure και de facto. Στη συνέχεια την καλύπτει με κάποιο τίτλο και ούτε γάτα ούτε ζημιά. Είτε αυτή η έκταση είναι μέσα στον οικισμό, είτε είναι εκτός οικισμού. Έστω και αν ανήκει στο Δημόσιο….